Onderzoek: Kritiek op sociaal beleid afgelopen 30 jaar onvoldoende erkend

Volgens een onderzoek van de Vrije Universiteit Amsterdam hebben de wetgevende en uitvoerende macht de afgelopen dertig jaar te weinig aandacht besteed aan de kritiek op het sociale beleid. Dit heeft geresulteerd in onder andere de Toeslagenaffaire. Politieke belangen waren belangrijker dan maatschappelijke belangen en adviezen van instanties werden genegeerd.

Gebrek aan checks and balances

Het onderzoek wijst erop dat coalitiepartijen onvoldoende kritisch waren naar hun eigen regering. Bovendien lieten de rechterlijke macht en de media kansen liggen voor checks and balances. Hoogleraar Computationele Communicatiewetenschap Wouter van Atteveldt en hoogleraar Sociaal Recht Willemijn Roozendaal hebben meegeschreven aan dit onafhankelijke onderzoek, uitgevoerd in opdracht van de Parlementaire enquêtecommissie Fraudebeleid en Dienstverlening.

‘Hardvochtig’ fraudebeleid

De Toeslagenaffaire, waarbij tienduizenden ouders vanaf 2005 ten onrechte werden verdacht van fraude met kinderopvangtoeslag, is het gevolg van een “hardvochtige” fraudejacht. Deze jacht vindt zijn oorsprong in de jaren 90, uit angst voor misbruik van sociale wetten. De onderzoekers schrijven dat de meeste overtreders niet uit onwil, maar uit onvermogen handelden. Burgers moesten steeds administratief vaardiger zijn, en als ze dat niet waren, draaiden ze op voor de gevolgen.

Verharding van de houding tegenover migranten

In dezelfde periode was er ook een verharding van de houding tegenover Nederlanders met een migratieachtergrond. Toeslagen werden ondergebracht bij de Belastingdienst, maar deze dienst was niet ingericht op klantgerichtheid en maatwerk. Kritische rapporten leidden niet tot een koerswijziging, in plaats daarvan koos de Belastingdienst voor een “alles-of-niets-benadering”, met hoge boetes en het altijd terugvorderen van te veel betaalde uitkeringen.

Rol van de media

De onderzoekers zijn ook kritisch over de rol van de media. Hoewel de media de Toeslagenaffaire aan het licht hebben gebracht, werd er in een eerdere fase onevenredig veel aandacht besteed aan politieke schandalen ten opzichte van berichtgeving over wetgeving en uitvoering van sociale zekerheid.

Aanbevelingen

Het VU-onderzoek doet meerdere aanbevelingen. Naast het versterken van de positie van het parlement, moet er een bredere cultuuromslag plaatsvinden om een nieuwe bestuurscultuur mogelijk te maken. Hierbij moeten zowel de media als de politiek meer openstaan voor mogelijke problemen en beter luisteren naar experts binnen de diverse adviesraden.